Xơ gan: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị

Xơ gan là một trong những bệnh lý về gan nguy hiểm nhất, âm thầm tấn công cơ thể trong thời gian dài trước khi bộc lộ triệu chứng rõ rệt. Căn bệnh này không chỉ làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống mà còn là nguyên nhân gây tỷ lệ tử vong cao tại Việt Nam mỗi năm. Việc hiểu rõ Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị của xơ gan sẽ giúp bạn và gia đình giảm thiểu rủi ro, kịp thời can thiệp khi cần thiết.  Hãy cùng khám phá bài viết dưới đây, để chủ động chăm sóc và bảo vệ sức khỏe lá gan của bạn ngay từ hôm nay.

Xơ gan là gì?

Xơ gan là tình trạng tổn thương gan mạn tính, xảy ra khi các mô khỏe mạnh dần bị thay thế bằng mô sẹo. Đây được xem là giai đoạn cuối của quá trình xơ hóa gan, một hậu quả lâu dài từ nhiều nguyên nhân khác nhau như viêm gan virus (B, C, D), uống rượu bia kéo dài, hoặc nhiễm độc gan do thuốc, hóa chất. Gan vốn có khả năng tự tái tạo đáng kinh ngạc. Mỗi khi bị viêm hoặc tổn thương, các tế bào gan sẽ nỗ lực sửa chữa. Tuy nhiên, nếu quá trình này lặp đi lặp lại trong thời gian dài, mô sẹo sẽ ngày càng hình thành nhiều hơn. Càng nhiều mô sẹo, cấu trúc gan càng bị biến dạng và chức năng gan càng suy giảm.

Các dải mô sẹo sẽ làm cản trở dòng máu lưu thông qua gan. Khi đó, gan không thể thực hiện trọn vẹn các nhiệm vụ quan trọng cho gan như chuyển hóa chất dinh dưỡng và hormone, loại bỏ độc tố, sản xuất protein và các yếu tố đông máu. Ở giai đoạn sớm, xơ gan có thể âm thầm tiến triển, ít biểu hiện rõ rệt nên dễ bị bỏ qua. Nhưng khi bước sang giai đoạn nặng, các biến chứng như xuất huyết tiêu hóa, cổ trướng, ung thư gan có thể xảy ra và đe dọa tính mạng.

Xơ gan là tình trạng hình thành mô xơ ở gan

Phân loại bệnh xơ gan

Dựa trên các dấu hiệu lâm sàng, kết quả xét nghiệm cận lâm sàng và hình ảnh chẩn đoán bệnh xơ gan thường được chia thành hai giai đoạn chính: xơ gan còn bù và xơ gan mất bù.

Xơ gan còn bù

Đây là giai đoạn đầu tiên của bệnh xơ gan, khi các mô gan đã bị tổn thương nhưng gan vẫn đủ khả năng đảm nhiệm những chức năng quan trọng như chuyển hóa, thải độc, sản xuất protein và các yếu tố đông máu. Ở giai đoạn này, bệnh thường tiến triển âm thầm, kéo dài nhiều năm mà hầu như không có triệu chứng đặc hiệu. Một số biểu hiện, nếu xuất hiện, cũng rất mờ nhạt và dễ bị bỏ qua hoặc nhầm với các bệnh lý khác như mệt mỏi, chán ăn, giảm cân, đau hạ sườn phải…

Mặc dù giai đoạn này chưa nguy hiểm như xơ gan mất bù, nhưng tổn thương gan vẫn tiếp tục diễn ra âm thầm. Nếu nguyên nhân gây bệnh (như viêm gan virus B, C, lạm dụng rượu bia, gan nhiễm mỡ do chuyển hóa) không được kiểm soát, gan sẽ ngày càng xơ hóa và dẫn đến những biến chứng nặng nề. Chính vì thế, phát hiện và điều trị sớm ở giai đoạn còn bù có thể giúp làm chậm quá trình xơ hóa, hỗ trợ phục hồi một phần chức năng gan, thậm chí kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.

Xơ gan mất bù

Khi bệnh chuyển sang giai đoạn này, gan đã bị xơ hóa lan tỏa, các mô sẹo chiếm phần lớn và không còn khả năng thực hiện các nhiệm vụ sống còn. Đây còn được gọi là xơ gan cổ trướng, vì một trong những dấu hiệu đặc trưng nhất là bụng báng tình trạng dịch tích tụ nhiều trong ổ bụng. Các biểu hiện của xơ gan mất bù thường rõ rệt hơn như Vàng da, vàng mắt, phù nề tay chân,... Đây là giai đoạn mà bệnh nhân có nguy cơ cao gặp các biến chứng đe dọa tính mạng, đặc biệt là ung thư gan, xuất huyết tiêu hóa, suy gan cấp. 

Nguyên nhân của xơ gan

Gan là cơ quan đảm nhiệm hơn 500 chức năng quan trọng, từ chuyển hóa dinh dưỡng đến thải độc. Khi gan bị tổn thương kéo dài, các mô sẹo sẽ dần thay thế tế bào khỏe mạnh, hình thành nên xơ gan. Bất kỳ yếu tố nào gây tổn thương gan đều có thể dẫn đến bệnh lý này. Trong đó, hai thủ phạm hàng đầu là viêm gan virus và lạm dụng rượu, bên cạnh nhiều nguyên nhân khác ít được chú ý.

Viêm gan virus

Ở Việt Nam, viêm gan virus mạn tính, đặc biệt là viêm gan B và viêm gan C, là nguyên nhân chiếm tỷ lệ cao nhất trong các ca xơ gan. Hai loại virus này có thể âm thầm phá hủy gan suốt nhiều năm trước khi bùng phát thành xơ gan hoặc thậm chí ung thư gan. Hiện ước tính có khoảng 10 triệu người mắc viêm gan B và hơn 1 triệu người mắc viêm gan C tại Việt Nam.

Lạm dụng rượu bia

Việt Nam vốn có văn hóa sử dụng rượu bia rộng rãi, và đây từng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến xơ gan. Khi rượu đi vào cơ thể Gan bắt đầu tích tụ mỡ, hình thành gan nhiễm mỡ. Tiếp theo tình trạng viêm gan mạn tính xảy ra khi tế bào gan bị tổn thương liên tục dần dần các mô sẹo xuất hiện, gan xơ hóa, mất dần chức năng. Việc uống rượu thường xuyên, dù chỉ với lượng vừa phải, vẫn có thể âm thầm tàn phá gan nếu kéo dài trong nhiều năm.

Những nguyên nhân khác ít được biết đến

• Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Liên quan chặt chẽ đến thừa cân, béo phì, tiểu đường type 2 và rối loạn chuyển hóa.
• Viêm gan tự miễn: Khi hệ miễn dịch nhầm lẫn, tấn công chính tế bào gan khỏe mạnh.
• Tác dụng phụ của thuốc: Dùng quá liều hoặc lạm dụng thuốc kê đơn và không kê đơn, như acetaminophen (paracetamol), một số thuốc kháng sinh, thuốc chống trầm cảm… có thể gây tổn thương gan mạn tính.
• Nhiễm ký sinh trùng: Amíp, ký sinh trùng sốt rét, sán lá gan… đều có thể phá hủy tế bào gan và để lại mô sẹo.
• Bệnh di truyền: Bệnh Wilson, thiếu alpha-1 antitrypsin, hemochromatosis, hội chứng Alagille, các bệnh dự trữ glycogen… đều làm tăng nguy cơ xơ gan.
• Tổn thương hoặc tắc nghẽn đường mật: Viêm đường mật, tắc ống mật, ung thư đường mật khiến mật ứ đọng, tạo áp lực và phá hủy tế bào gan.
• Ứ đọng máu kéo dài: Các bệnh tim mạch như suy tim, viêm tắc tĩnh mạch trên cũng khiến máu dồn ứ, gan sưng viêm và xơ hóa theo thời gian.

Triệu chứng bệnh xơ gan

Xơ gan là tình trạng gan bị tổn thương kéo dài, hình thành các mô sẹo làm suy giảm nghiêm trọng chức năng của cơ quan này. Các dấu hiệu sẽ thay đổi tùy vào từng giai đoạn bệnh, từ âm thầm ở giai đoạn đầu cho đến rõ rệt và nguy hiểm khi bệnh đã tiến triển. Một số biểu hiện đáng chú ý gồm:

• Cơ thể mệt mỏi, uể oải, cảm giác thiếu năng lượng kéo dài.
• Chán ăn, ăn uống không ngon, dễ bỏ bữa.
• Buồn nôn hoặc khó chịu ở bụng, đặc biệt sau khi ăn.
• Sốt nhẹ kéo dài, không rõ nguyên nhân.
• Sụt cân không chủ ý, dù chế độ ăn không thay đổi.

Đây là giai đoạn quan trọng, vì phát hiện sớm giúp tăng khả năng điều trị hiệu quả và hạn chế biến chứng.

Khi mô sẹo lan rộng, gan suy giảm chức năng, các triệu chứng sẽ bộc lộ rõ rệt hơn và có thể đe dọa tính mạng:

• Vàng da, vàng mắt do gan không còn khả năng đào thải bilirubin.
• Ngứa da dữ dội, da sạm màu.
• Dễ bầm tím hoặc chảy máu, chỉ với va chạm nhẹ.
• Lòng bàn tay đỏ: dấu hiệu đặc trưng nhất.
• Nốt sao mạch: những đốm đỏ li ti hình mạng nhện xuất hiện trên da.
• Sưng (phù) ở cẳng chân, bàn chân, mắt cá do ứ dịch.
• Cổ trướng (báng bụng): dịch tích tụ trong ổ bụng khiến bụng căng to.
• Nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu.
• Rối loạn thần kinh: lú lẫn, giảm trí nhớ, thay đổi tính cách.
• Xuất huyết tiêu hóa: đi ngoài ra máu hoặc nôn ra máu.
• Rối loạn nội tiết

Triệu chứng của bệnh xơ gan

Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh

Xơ gan là tình trạng tổn thương gan nghiêm trọng, có thể xảy ra ở bất kỳ ai, bất kể giới tính hay độ tuổi. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng dưới đây được các chuyên gia cảnh báo là có khả năng mắc bệnh cao hơn và cần đặc biệt lưu ý:

• Người thường xuyên uống rượu, bia
• Người mắc bệnh tiểu đường
• Người nhiễm viêm gan siêu vi (A, B, C…)
• Người thừa cân, béo phì
• Người có tiền sử bệnh gan
• Người sử dụng ma túy tiêm chích hoặc dùng chung bơm kim tiêm
• Người quan hệ tình dục không an toàn

Biến chứng của xơ gan

Không chỉ làm suy giảm chức năng gan mà còn kéo theo hàng loạt biến chứng đe dọa tính mạng. Hiểu rõ những rủi ro này sẽ giúp người bệnh và người thân chủ động phát hiện sớm và xử trí kịp thời.

Tăng áp tĩnh mạch cửa: Gan đóng vai trò như đưa máu từ các cơ quan tiêu hóa (dạ dày, ruột non, ruột già, tụy, lách) về tim. Khi gan bị xơ, các mô sẹo cản trở dòng máu, làm áp lực trong tĩnh mạch cửa tăng cao. Hậu quả là giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, xuất huyết tiêu hóa ồ ạt, có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp. Đây là một trong những biến chứng nghiêm trọng và thường gặp nhất.

Cổ trướng và phù nề: Áp lực tĩnh mạch cửa tăng kết hợp với việc giảm albumin máu khiến dịch tràn ra ngoài mạch, gây tích tụ trong khoang bụng (cổ trướng) và sưng phù ở chân. Người bệnh thường cảm thấy bụng căng, khó thở, nặng nề khi di chuyển. Việc điều trị cần kết hợp thuốc lợi tiểu, chế độ ăn giảm muối và theo dõi chặt chẽ để tránh tái phát.

Nhiễm trùng ổ bụng: Người mắc xơ gan thường có sức đề kháng kém, dễ bị viêm phúc mạc tiên phát – một dạng nhiễm trùng nghiêm trọng xảy ra trong dịch cổ trướng. Dấu hiệu cảnh báo gồm sốt cao, đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội, tiêu chảy, buồn nôn, nôn ói.

Hội chứng gan thận: Đây là tình trạng suy thận chức năng trên nền xơ gan, đặc biệt ở bệnh nhân có cổ trướng kéo dài. Triệu chứng gồm mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, lượng nước tiểu giảm, cơ bắp teo, thậm chí run giật cơ. Nếu không được can thiệp sớm, HRS có thể dẫn đến suy đa tạng và tử vong.

Hội chứng gan phổi: Sự kết hợp giữa bệnh gan, giãn mạch phổi và rối loạn trao đổi khí khiến bệnh nhân khó thở kéo dài, nhất là khi đứng thẳng hoặc vận động. Tình trạng thiếu oxy máu do HPS làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch và tử vong.

Loãng xương, gãy xương: Xơ gan làm rối loạn chuyển hóa vitamin D và canxi, khiến mật độ xương suy giảm. Người bệnh dễ bị đau nhức xương khớp, nguy cơ gãy xương cao ngay cả khi té ngã nhẹ. Bổ sung canxi, vitamin D, tập luyện và kiểm tra xương định kỳ là cách giảm rủi ro.

Ung thư gan: Đây là biến chứng đáng lo ngại nhất. Xơ gan được xem là bàn đạp cho ung thư gan nguyên phát. Theo thống kê Globocan 2020, ung thư gan đứng đầu về số ca mắc mới và tử vong tại Việt Nam. Đáng sợ hơn, bệnh thường không có triệu chứng ở giai đoạn đầu, nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc siêu âm ổ bụng.

Xét nghiệm chẩn đoán bệnh xơ gan

Để chẩn đoán xơ gan, bác sĩ trước tiên sẽ khai thác chi tiết tiền sử bệnh và thói quen sử dụng thuốc của người bệnh, bao gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, thực phẩm bổ sung và các sản phẩm thảo dược. Việc tìm hiểu kỹ lưỡng giúp xác định những yếu tố nguy cơ như lạm dụng rượu lâu dài, dùng thuốc tiêm không an toàn hoặc tiền sử mắc viêm gan B, viêm gan C.

Khám lâm sàng

Bác sĩ tìm kiếm các dấu hiệu đặc trưng của xơ gan, chẳng hạn vàng da hoặc vàng mắt, mạch máu dạng mạng nhện trên da, vết bầm tím, lòng bàn tay đỏ, hay bụng sưng đau do dịch cổ trướng.

Xét nghiệm máu

Nếu nghi ngờ xơ gan, người bệnh sẽ được chỉ định xét nghiệm máu để đánh giá chức năng gan. Các chỉ số bất thường có thể bao gồm:

• Nồng độ albumin và yếu tố đông máu thấp.
• Men gan (ALT, AST) tăng, gợi ý tình trạng viêm gan.
• Bilirubin tăng, dấu hiệu ứ mật hoặc suy giảm khả năng đào thải của gan.
• Nồng độ natri thấp.
• Sắt trong máu cao, có thể liên quan đến bệnh huyết sắc tố.
• Xuất hiện tự kháng thể, cho thấy nguy cơ viêm gan tự miễn hoặc xơ gan ứ mật nguyên phát.
• Số lượng bạch cầu cao, cảnh báo khả năng nhiễm trùng.
• Creatinin tăng, biểu hiện tổn thương thận – dấu hiệu xơ gan giai đoạn cuối.
• Alpha-fetoprotein (AFP) tăng, có thể gợi ý sự xuất hiện của ung thư gan.

Ngoài ra, xét nghiệm máu còn hỗ trợ phát hiện thiếu máu do xuất huyết nội và tầm soát viêm gan B, C thông qua các xét nghiệm viêm gan siêu vi.

Xét nghiệm để chẩn đoán xơ gan

Xét nghiệm hình ảnh

Các xét nghiệm hình ảnh giúp bác sĩ quan sát kích thước, hình dạng và cấu trúc gan, đồng thời đánh giá mức độ sẹo, lượng mỡ tích tụ trong gan và lượng dịch trong ổ bụng. Tùy vào tình trạng cụ thể, người bệnh có thể được chỉ định siêu âm tổng quát, siêu âm đàn hồi, chụp cắt lớp vi tính (CT) và cộng hưởng từ (MRI). Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP), và nội soi đường tiêu hóa trên. 

Sinh thiết gan

Sinh thiết gan là phương pháp lấy một mẫu mô nhỏ từ gan để phân tích dưới kính hiển vi. Kỹ thuật này giúp xác định chính xác chẩn đoán xơ gan, đánh giá mức độ tổn thương và giai đoạn bệnh, phát hiện sớm dấu hiệu ung thư gan nếu có.

Phương pháp điều trị bệnh xơ gan

Việc điều trị xơ gan phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ tổn thương gan. Mục tiêu quan trọng nhất là làm chậm quá trình hình thành mô sẹo, kiểm soát triệu chứng, đồng thời ngăn ngừa hoặc xử lý các biến chứng có thể xảy ra.

Điều trị nguyên nhân gây xơ gan

• Thuốc kiểm soát viêm gan siêu vi: Các phác đồ điều trị viêm gan B hoặc C giúp ức chế virus, giảm viêm và ngăn chặn tổn thương tế bào gan.
• Cai rượu tuyệt đối: Tuyệt đối không được uống rượu. Trường hợp lạm dụng rượu, bác sĩ có thể tư vấn hoặc giới thiệu chương trình hỗ trợ điều trị nghiện rượu chuyên sâu.
• Giảm cân và kiểm soát đường huyết: Với bệnh nhân xơ gan do gan nhiễm mỡ không do rượu, việc giảm cân hợp lý, điều chỉnh chế độ ăn và duy trì mức đường huyết ổn định đóng vai trò then chốt.
• Thuốc điều trị đặc hiệu và giảm triệu chứng: Một số thể xơ gan như xơ gan ứ mật nguyên phát đáp ứng tốt với thuốc chuyên biệt. Ngoài ra, bác sĩ có thể kê thêm thuốc giúp giảm ngứa, mệt mỏi hoặc các triệu chứng liên quan khác.

Kiểm soát biến chứng xơ gan

• Cổ trướng và phù: Chế độ ăn ít muối kết hợp thuốc lợi tiểu và truyền albumin giúp giảm tích tụ dịch. Trường hợp nặng, người bệnh có thể cần dẫn lưu dịch ổ bụng hoặc can thiệp bằng kỹ thuật thông nối tĩnh mạch cửa–tĩnh mạch chủ trên (TIPS) để giảm áp lực tĩnh mạch cửa.
• Tăng áp tĩnh mạch cửa: Thuốc hạ huyết áp chuyên dụng giúp giảm áp lực và phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa. Bệnh nhân cũng cần nội soi tiêu hóa định kỳ để phát hiện và thắt các tĩnh mạch giãn ở thực quản hoặc dạ dày.
• Nhiễm trùng: Bác sĩ có thể kê kháng sinh hoặc chỉ định các biện pháp điều trị khác. Người bệnh nên tiêm phòng cúm, viêm phổi và viêm gan A, B để giảm nguy cơ tái nhiễm.
• Bệnh não gan: Dùng thuốc theo toa giúp loại bỏ độc tố tích tụ trong máu do gan suy giảm chức năng lọc.
• Phòng ngừa ung thư gan: Xét nghiệm máu định kỳ và siêu âm gan được khuyến nghị để sớm phát hiện các dấu hiệu ung thư.

Ghép gan

Khi gan đã bị tổn thương nặng và mất khả năng hoạt động, ghép gan là giải pháp điều trị duy nhất. Thủ thuật này thay thế lá gan hư hỏng bằng gan khỏe mạnh của người hiến, mang lại cơ hội sống cho người bệnh trong giai đoạn cuối.

Cách phòng ngừa bệnh xơ gan

Xơ gan là bệnh lý khó điều trị triệt để, nhưng hoàn toàn có thể chủ động phòng tránh nếu bạn duy trì một lối sống khoa học và thói quen chăm sóc sức khỏe hợp lý.

Trước hết, hạn chế hoặc tránh hẳn rượu bia là yếu tố quan trọng nhất. Nếu vẫn sử dụng, bạn cần kiểm soát chặt chẽ lượng và tần suất để không gây áp lực lên gan. Một chế độ ăn uống cân bằng cũng đóng vai trò then chốt. Hãy bổ sung nhiều rau xanh, củ quả, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và nguồn protein lành mạnh; đồng thời hạn chế chất béo bão hòa và giảm muối để phòng tích nước, phù nề. Tất cả thực phẩm nên được nấu chín và đảm bảo vệ sinh, đặc biệt không ăn sống các loại hải sản. Việc giữ cân nặng hợp lý kết hợp vận động đều đặn là một phần không thể bỏ qua. Thừa cân hay béo phì làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ. Bên cạnh đó, khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm những rối loạn về gan, từ đó can thiệp kịp thời trước khi tổn thương trở nên nghiêm trọng. Song song với đó, hãy tránh các hành vi nguy cơ cao như tiêm chích ma túy, dùng chung kim tiêm hoặc quan hệ tình dục không an toàn, bởi đây là những con đường lây nhiễm viêm gan B và C. Phòng ngừa còn bao gồm tiêm chủng đầy đủ. Vắc xin viêm gan A và đặc biệt là viêm gan B nên được tiêm cho cả người lớn lẫn trẻ em. Cuối cùng, sử dụng thuốc đúng chỉ dẫn của bác sĩ là nguyên tắc quan trọng. Tự ý dùng thuốc, lạm dụng thuốc giảm đau, kháng viêm hoặc các loại thảo dược không rõ nguồn gốc đều có thể gây độc cho gan và thúc đẩy quá trình xơ hóa.

Tránh bia rượu để phòng ngừa xơ gan.

Kết luận 

Hy vọng những chia sẻ trong bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh xơ gan, một căn bệnh âm thầm nhưng vô cùng nguy hiểm, có thể diễn tiến trong nhiều năm mà ít biểu hiện rõ ràng ở giai đoạn đầu. Chính vì vậy, việc chủ động bảo vệ lá gan bằng lối sống lành mạnh và duy trì thói quen khám sức khỏe định kỳ đóng vai trò đặc biệt quan trọng để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Phát hiện kịp thời không chỉ giúp quá trình điều trị hiệu quả hơn mà còn hạn chế tối đa biến chứng nghiêm trọng, bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống lâu dài.