Xơ gan cổ trướng: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Xơ gan cổ trướng là giai đoạn muộn và nghiêm trọng nhất của bệnh xơ gan, khi các tế bào gan đã bị tổn thương nặng nề, gần như không còn khả năng tái tạo hay tự hồi phục. Lúc này, gan mất dần chức năng thải độc, lọc máu và sản xuất các chất cần thiết cho cơ thể. Hậu quả điển hình là dịch ổ bụng bị ứ đọng, khiến bụng bệnh nhân phình to, gây cảm giác khó chịu, đau tức và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hằng ngày. Hiện y học vẫn chưa có phương pháp nào chữa khỏi hoàn toàn xơ gan cổ trướng. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, ngăn biến chứng và kéo dài thời gian sống. Chính vì vậy, người bệnh và gia đình cần chuẩn bị tâm lý cho một quá trình điều trị lâu dài, tốn kém, thậm chí phải đối mặt với nguy cơ tử vong nếu bệnh tiến triển nặng. Phòng ngừa để không mắc bệnh cũng như hạn chế bệnh tiến triển xấu là rất quan trọng.

Xơ gan cổ trướng là gì?

Xơ gan cổ trướng (hay còn gọi là xơ gan cổ chướng) là một bệnh lý mạn tính cực kỳ nguy hiểm, xảy ra khi gan bị tổn thương lâu dài dẫn đến suy giảm chức năng nghiêm trọng. Đây là giai đoạn nặng của bệnh xơ gan, khiến gan không còn khả năng thực hiện các nhiệm vụ quan trọng như lọc độc tố, tổng hợp protein hay hỗ trợ miễn dịch. Theo các thống kê y khoa, trong 10 người mắc các bệnh lý về gan thì có tới 8 người phải đối mặt với tình trạng xơ gan cổ trướng. Điều đáng lo ngại là hiện nay chưa có phương pháp điều trị dứt điểm, vì vậy người bệnh có nguy cơ tử vong cao nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời.

Cổ trướng là chất lỏng màu vàng, được gọi là dịch ổ bụng. Khi gan bị xơ hóa, dòng máu qua tĩnh mạch cửa (mạch máu đưa máu từ ruột tới gan) bị cản trở, dẫn đến tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Áp lực này đẩy dịch từ mạch máu ra ngoài, gây ứ đọng trong ổ bụng. Hậu quả là người bệnh thường thấy bụng trướng to, căng cứng, kèm cảm giác khó chịu, chán ăn, khó thở. Đây chính là dấu hiệu cảnh báo gan đã suy giảm nghiêm trọng.

Xơ gan cổ trướng hình thành khi các mô gan bị sẹo, xơ hóa, làm chết dần các tế bào gan khỏe mạnh. Quá trình này khiến gan mất gần như toàn bộ chức năng thiết yếu, bao gồm thanh lọc độc tố, tổng hợp protein và enzyme, và bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng. 

Nguyên nhân thường gặp và nhóm đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh xơ gan cổ trướng bao gồm: Viêm gan virus B, hoặc C và bia rượu.

Xơ gan cổ trướng là bệnh lý gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm ở người bệnh.

Triệu chứng của bệnh xơ gan cổ trướng

Đặc điểm của bệnh là tiến triển âm thầm: các dấu hiệu ban đầu thường xuất hiện chậm, khiến người bệnh khó nhận biết cho tới khi bệnh đã ở giai đoạn nặng. Những người có yếu tố nguy cơ cao như nhiễm viêm gan virus B, C mạn tính, uống nhiều bia rượu, hoặc từng mắc các bệnh về gan nên khám tầm soát định kỳ 6 tháng/lần. Đây là cách quan trọng để phát hiện bệnh sớm, từ đó có hướng điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm. Dù nguyên nhân khác nhau (do rượu, do tim mạch hay do viêm gan virus), phần lớn bệnh nhân đều gặp một số triệu chứng chung sau:

• Gan to đối xơ gan do rượu, xơ gan do tim
• Chướng bụng
• Cân nặng thay đổi nhanh chóng và không rõ nguyên nhân đặc biệt khi phù và cổ trướng nhiều

Ngoài các dấu hiệu điển hình, người bệnh còn có thể trải qua nhiều biểu hiện khó chịu, bao gồm:

• Đau bụng, buồn nôn, khó thở: dịch ổ bụng gây áp lực lên dạ dày và phổi, dẫn đến chán ăn hoặc bỏ bữa.
• Phù nề tay chân: chân, mắt cá và cả bàn tay sưng to.
• Đỏ lòng bàn tay, bàn chân, cảm giác nóng rát nhẹ.
• Đau lưng, khó ngồi lâu do áp lực trong ổ bụng tăng.
• Rối loạn tiêu hóa: táo bón, khó tiêu, bụng luôn cảm giác đầy trướng.
• Xuất huyết tiêu hóa: có thể nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen – dấu hiệu báo động tình trạng vỡ tĩnh mạch thực quản.

Khi bệnh chuyển sang giai đoạn nặng, các biểu hiện dưới đây cho thấy gan đã tổn thương nghiêm trọng, đòi hỏi phải đi khám chuyên khoa ngay:

• Lá lách to
• Thấy rõ giãn mạch máu trên da vùng ngực và cổ
• Da dễ bị bầm và chảy máu hơn
• Bị vàng da và trong mắt
• Có xuất hiện tình trạng bị choáng váng hoặc hôn mê

Nguyên nhân xơ gan cổ trướng

Những yếu tố dưới đây là thủ phạm phổ biến khiến gan bị xơ và dẫn đến cổ trướng:

• Viêm gan siêu vi B và C: Đây là nguyên nhân hàng đầu. Nhiễm virus lâu dài làm gan viêm mạn tính, tổn thương dần dần và hình thành mô sẹo, dẫn đến xơ gan và biến chứng cổ trướng.
• Lạm dụng rượu bia: Uống nhiều rượu trong thời gian dài gây viêm gan do rượu, đẩy nhanh quá trình xơ hóa. Đặc biệt, người đã mắc viêm gan siêu vi mà vẫn tiếp tục uống rượu bia sẽ có nguy cơ xơ gan cổ trướng cao gấp nhiều lần.
• Bệnh lý di truyền: hemochromatosis, bệnh Wilson và thiếu hụt alpha-1-antitrypsin
• Bệnh đường mật mạn tính: Các bệnh như viêm đường mật nguyên phát, viêm xơ đường mật tiên phát hoặc tắc nghẽn đường mật do sỏi, u… cũng làm gan bị viêm và xơ hóa, cuối cùng dẫn tới cổ trướng.

Biến chứng của xơ gan cổ trướng

Xơ gan cổ trướng là giai đoạn nặng của bệnh xơ gan, có thể kéo theo hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và khả năng đề kháng của người bệnh. Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn cuối, chức năng thải độc của gan gần như mất hẳn, buộc thận phải “gánh vác” thay. Việc phải hoạt động liên tục để bù đắp cho gan dễ khiến thận bị quá tải và suy giảm chức năng. Đáng lo ngại hơn, nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, xơ gan cổ trướng còn làm tăng nguy cơ phát triển thành ung thư gan, một biến chứng đe dọa tính mạng.

Ngoài ra, người bệnh còn có thể đối mặt với nhiều biến chứng khác, bao gồm:

• Viêm phúc mạc tiên phát do vi khuẩn tự phát
• Cổ trướng kháng trị (dịch báng tái phát, khó kiểm soát)
• Xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản hoặc dạ dày
• Hội chứng gan – thận
• Bệnh não gan (rối loạn ý thức do độc tố tích tụ)

Các giai đoạn tổn thương gan tiến triển, gây các biến chứng khác nhau cho bệnh

Chẩn đoán bệnh xơ gan cổ trướng

Để phát hiện xơ gan cổ trướng, người bệnh có thể nhận biết sớm thông qua những thay đổi bất thường về sức khỏe và thể trạng. Khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ, bạn nên nhanh chóng đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám, tư vấn và thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu như xét nghiệm máu hoặc chẩn đoán hình ảnh. Một số phương pháp chẩn đoán lâm sàng và cận lâm sàng thường được chỉ định gồm:

• Xét nghiệm máu: Bác sĩ dựa vào các chỉ số men gan, chức năng gan và những bất thường khác trong kết quả xét nghiệm để đánh giá khả năng mắc xơ gan cổ trướng.
• Chụp cắt lớp: Kỹ thuật này cung cấp hình ảnh chi tiết cấu trúc gan, giúp bác sĩ xác định rõ tình trạng xơ gan và mức độ tích tụ dịch trong ổ bụng.
• Chụp X-quang: Dù độ chính xác không cao bằng CT scan, X-quang vẫn cho phép quan sát kích thước gan và đánh giá một số dấu hiệu bệnh với chi phí hợp lý hơn.
• Sinh thiết gan: Đây là phương pháp lấy mẫu mô gan để quan sát dưới kính hiển vi, giúp xác định mức độ tổn thương và xơ hóa. Tuy nhiên, sinh thiết có thể gây đau hoặc khó chịu do cần sử dụng kim để lấy mẫu mô.

Điều trị xơ gan cổ trướng

Hiện nay, y học vẫn chưa có phương pháp hay phác đồ nào giúp chữa khỏi hoàn toàn bệnh xơ gan cổ trướng. Tuy nhiên, nếu được theo dõi và điều trị đúng cách, người bệnh vẫn có thể duy trì cuộc sống gần như bình thường và kéo dài tuổi thọ. Mục tiêu chính của điều trị là ngăn ngừa biến chứng và giảm thiểu tổn thương gan ở mức thấp nhất.

Bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ phù hợp dựa trên thể trạng và mức độ tiến triển của từng bệnh nhân. Một số biện pháp thường được áp dụng gồm:

• Không ăn quá mặn, hàng ngày theo dõi cân nặng
• Sử dụng thuốc lợi tiểu để giảm phù và cổ trướng giúp người bệnh dễ chịu và ăn uống được
• Chọc dịch cổ trướng khi lợi tiểu không đỡ
• Nội soi thực quản dạ dày để có kế hoạch dự phòng xuất huyết tiêu hóa, đây là biến chứng nặng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng
• Điều trị nguyên nhân: Rất quan trọng như viêm gan virus B, C nếu có. Dừng hoàn toàn bia rượu giúp xơ gan do bia rượu hồi phục chức năng
• Thực hiện phẫu thuật ghép gan.

Song song với điều trị y khoa, người bệnh cần chủ động duy trì lối sống lành mạnh để kiểm soát bệnh:

• Không sử dụng rượu bia, đồ uống có cồn
• Không sử dụng thuốc gây độc với gan, không dùng các loại thuốc không cần thiết và thuốc không rõ nguồn gốc vì làm tăng gánh nặng cho gan
• Hạn chế các món ăn có nhiều dầu mỡ để tránh khó tiêu hóa trong khẩu phần ăn
• Tăng cường dinh dưỡng chất đạm để tăng cường sức khỏe
• Hạn chế nước và dịch khi cổ trướng nhiều

Bệnh xơ gan cổ trướng có lây không?

Xơ gan cổ trướng là giai đoạn gan bị tổn thương nặng, thường bắt nguồn từ hai nguyên nhân chính: nhiễm virus viêm gan B, viêm gan C hoặc lạm dụng rượu bia trong thời gian dài. Trường hợp do rượu bia đây là dạng xơ gan không có khả năng lây truyền. Người bệnh chỉ cần điều trị và thay đổi lối sống, không lo lây cho người xung quanh. Tuy nhiên, với người bị xơ gan cổ trướng do viêm gan B hoặc viêm gan C vẫn có thể lây cho người khác thông qua các con đường lây như đường máu, từ mẹ sang con và qua hệ tình dục không an toàn.

Xơ gan cổ trướng có nguy hiểm không?

Xơ gan cổ trướng là một trong những bệnh lý về gan cực kỳ nguy hiểm, với tỷ lệ tử vong ở giai đoạn muộn có thể lên đến 90%. Nguy hiểm hơn, căn bệnh này còn là bước đệm dẫn đến ung thư gan là một trong những loại ung thư có tỷ lệ tử vong cao hàng đầu, chiếm khoảng 21% tổng số ca tử vong do ung thư.

Xơ gan cổ trướng là một bệnh cực kì nguy hiểm

Phòng ngừa viêm gan cổ trướng

Xơ gan cổ trướng là một bệnh mạn tính đầy nguy hiểm, nhưng hoàn toàn có thể được phòng tránh nếu bạn duy trì lối sống khoa học. Để bảo vệ lá gan và hạn chế nguy cơ mắc không chỉ xơ gan cổ trướng mà cả các bệnh gan khác, điều quan trọng là hạn chế tối đa rượu bia và các chất kích thích, đồng thời duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh với chế độ ăn cân đối, vận động đều đặn và giữ cân nặng hợp lý. Đối với những người đang mắc các bệnh gan mạn tính như viêm gan B hay viêm gan C, việc thăm khám và theo dõi sức khỏe định kỳ, lý tưởng là 6 tháng 1 lần.

Chế độ dinh dưỡng cho người mắc xơ gan cổ trướng

Người mắc xơ gan cổ trướng không nhất thiết phải tuân thủ một thực đơn quá khắt khe, nhưng cần đặc biệt chú ý đến lượng muối nạp vào cơ thể. Việc hạn chế muối ở mức khoảng 2.000 – 4.000 mg mỗi ngày giúp kiểm soát tình trạng tích dịch trong ổ bụng, giảm gánh nặng cho gan. Bên cạnh đó, người bệnh nên đảm bảo cung cấp đủ đạm, vitamin và chất xơ từ thực phẩm tự nhiên, đồng thời ưu tiên những nguồn thực phẩm giàu dưỡng chất có lợi cho gan như các loại rau củ chứa nhiều beta-carotene – chẳng hạn cà rốt, bí đỏ, rau xanh đậm – và những thực phẩm dồi dào axit béo omega-3 như cá hồi, cá thu, hạt chia hay óc chó. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý kết hợp với lối sống lành mạnh sẽ giúp kiểm soát cổ trướng hiệu quả, nâng cao sức khỏe gan và cải thiện chất lượng cuộc sống lâu dài.

Kết luận

Xơ gan cổ trướng là một trong những bệnh lý về gan nguy hiểm, khiến nhiều người lo lắng vì những biến chứng khó lường. Để bảo vệ sức khỏe, điều quan trọng nhất là chủ động trang bị kiến thức chính xác về bệnh, từ đó có biện pháp phòng ngừa kịp thời và xây dựng lối sống lành mạnh nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ mắc bệnh. Hy vọng những thông tin trong bài viết đã mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện về xơ gan cổ trướng, giúp nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và tham khảo những phương pháp điều trị an toàn, góp phần bảo vệ và gìn giữ lá gan khỏe mạnh lâu dài.