Gan nhiễm mỡ không do rượu: 5 dấu hiệu và cách xử lý

Gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng mỡ tích tụ quá mức trong tế bào gan, không bắt nguồn từ việc uống rượu nhưng vẫn gây tổn thương nghiêm trọng cho gan, nếu không được phát hiện và điều trị sớm, tình trạng này có thể diễn tiến âm thầm thành viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan. Bệnh thường không có dấu hiệu ở giai đoạn đầu. Vậy nên, mỗi người cần phải chủ động thăm khám định kỳ để chẩn đoán chính xác nhất.

Gan nhiễm mỡ không do rượu là gì?

Gan nhiễm mỡ không do rượu có tên tiếng Anh là Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD), và theo cập nhật mới của giới chuyên môn quốc tế, bệnh được gọi là MASLD (Metabolic Dysfunction Associated Steatotic Liver Disease) là một rối loạn chuyển hóa phổ biến ở gan. Đây là tình trạng mỡ, chủ yếu là triglyceride, tích tụ quá mức trong tế bào gan, chiếm hơn 5% trọng lượng gan, ở những người hầu như không uống rượu hoặc chỉ uống rất ít (dưới 30g/ngày đối với nam và dưới 20g/ngày với nữ).
Bệnh bao gồm giai đoạn đơn thuần (NAFL) và dạng tiến triển, đặc điểm là viêm và tổn thương tế bào ga, có thể dẫn tới xơ hóa gan, xơ gan và ung thư biểu mô tế bào nếu không điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ không do rượu

Bệnh thường hình thành do nhiều nguyên nhân khác nhau, điển hình như:

Kháng insulin

Kháng insulin là tình trạng cơ thể không phản ứng tốt với hormone insulin. Khi đó, tế bào không hấp thu được glucose hiệu quả, khiến lượng đường trong máu tăng cao. Đồng thời, quá trình phân giải mỡ (lipolysis) ở mô mỡ cũng tăng lên, giải phóng nhiều acid béo tự do về gan. Gan phải xử lý lượng acid béo quá lớn bằng cách tổng hợp triglyceride, nhưng lại giảm khả năng đưa chúng ra ngoài. Điều này dẫn đến tích tụ mỡ trong gan, góp phần gây ra tình trạng bệnh.

Thừa cân, béo phì, đặc biệt là béo bụng

Mỡ nội tạng tiết ra các chất adipokine và cytokine tiền viêm như TNF-α, IL-6, đồng thời làm tăng lượng acid béo tự do. Quá trình này sẽ kích hoạt stress oxy hóa, dẫn đến viêm và xơ hóa gan.

Chế độ ăn uống dư năng lượng, thiếu chất chống oxy hóa

Việc nạp quá nhiều chất béo bão hòa (thịt đỏ, đồ chiên rán, thức ăn nhanh) hay đường fructose (nước ngọt, bánh kẹo) nhưng thiếu chất chống oxy hóa (vitamin E, polyphenol) làm tăng ROS (Reactive Oxygen Species). Các gốc tự do này gây tổn thương DNA, oxy hóa lipid, và phá hủy tế bào gan.

Lối sống ít vận động

Một trong những nguyên nhân âm thầm khiến gan bị tích mỡ chính là lối sống ít vận động. Khi cơ thể không được vận động đủ, quá trình chuyển hóa đường và chất béo bị chậm lại, dẫn đến tăng mỡ nội tạng và kháng insulin.
Theo khuyến nghị của các tổ chức y khoa uy tín, mỗi người nên tập thể dục cường độ vừa phải ít nhất 150 phút mỗi tuần (tương đương khoảng 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần) ngay cả khi cân nặng không có sự thay đổi.

Di truyền và yếu tố gene (PNPLA3, TM6SF2…)

Một số người mang đột biến gen di truyền như PNPLA3 (rs738409) hay TM6SF2 (rs58542926) khiến khả năng phân giải lipid nội bào suy giảm. từ đó làm tăng nguy cơ tiến triển thành viêm gan hoặc xơ gan.
Đây cũng là lời giải thích cho hiện tượng gan nhiễm mỡ ở người không thừa cân, còn được gọi là lean NAFLD.

Bệnh có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Rối loạn nội tiết và bệnh nền

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), suy giáp hay thiếu hormone tăng trưởng đều góp phần làm tăng tình trạng kháng insulin.

Thuốc và độc chất

Một số loại thuốc được sử dụng lâu dài có thể vô tình gây gan nhiễm mỡ thứ phát. Điển hình như corticosteroid, tamoxifen, amiodarone, methotrexate hay liệu pháp retrovirus. Ngoài ra, các hóa chất công nghiệp và độc chất môi trường cũng là yếu tố nguy hiểm không thể bỏ qua. Những chất này làm rối loạn chuyển hóa lipid trong tế bào gan, kích hoạt stress oxy hóa và gây viêm gan, từ đó thúc đẩy quá trình hình thành bệnh.

Triệu chứng gan nhiễm mỡ không do rượu

Gan nhiễm mỡ không do rượu thường tiến triển lặng lẽ và khó nhận biết. Ở giai đoạn đầu, các dấu hiệu thường rất mơ hồ: người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi kéo dài, ăn không ngon, đầy bụng hoặc cảm giác nặng tức ở vùng hạ sườn phải. Những triệu chứng này dễ bị nhầm lẫn với rối loạn tiêu hoá thông thường, nên thường bị bỏ qua.
Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển sang xơ gan, có thể xuất hiện vàng da, phù chân, báng bụng ngứa da và mệt mỏi kéo dài.

Ai dễ bị mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu?

Bệnh nhân thường mắc những hội chứng như:  béo phì, đặc biệt là béo bụng (vòng eo tăng), kháng insulin, rối loạn lipid máu, đái tháo đường type2,… Người có các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Tuổi trung niên (>45 tuổi)
• Ngồi nhiều
• Rối loạn nội tiết (Hội chứng buồng trứng đa nang, suy giáp, déficience hormone tăng trưởng).
• Yếu tố chủng tộc (gốc Hispanic, châu Á)
• Yếu tố di truyền (PNPLA3/TM6SF2) (có người không béo nhưng gan bị nhiễm mỡ).

Phương pháp chẩn đoán

Lâm sàng và tiền sử bệnh

Người mắc gan nhiễm mỡ không do rượu thường không có triệu chứng đặc hiệu, nhiều trường hợp chỉ cảm thấy mệt mỏi, nặng bụng, chán ăn nhẹ hoặc tình cờ phát hiện khi đi khám sức khỏe định kỳ.

Bệnh thường gặp ở những người có cơ địa đặc biệt như:

• Thừa cân, béo phì
• Tiểu đường tuýp 2
• Tăng mỡ máu
• Hội chứng chuyển hóa

Một đặc điểm quan trọng giúp phân biệt với gan nhiễm mỡ do rượu là người bệnh uống rất ít hoặc hầu như không uống rượu, cụ thể dưới 30g cồn/ngày với nam và 20g cồn/ngày với nữ.

Xét nghiệm máu

• Men gan (ALT, AST, GGT) thường tăng nhẹ đến vừa.
• Tỷ lệ ALT/AST > 1 là dấu hiệu gợi ý mạnh mẽ cho gan nhiễm mỡ không do rượu, thay vì viêm gan do rượu.
• Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm loại trừ các bệnh khác như viêm gan virus, rối loạn chuyển hóa di truyền, bệnh Wilson hoặc thiếu hụt alpha-1 antitrypsin để đảm bảo chẩn đoán chính xác.

Chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm bụng: Là phương pháp đầu tiên và an toàn nhất, giúp phát hiện gan tăng âm
• FibroScan (đo độ đàn hồi gan): Cho phép đánh giá mức độ xơ hóa và mỡ hóa gan
• Chụp CT hoặc MRI bụng: Được chỉ định khi siêu âm không đủ rõ, giúp xác định mức độ mỡ trong gan và phân biệt với các bệnh gan khác.

Sinh thiết gan

Sinh thiết được coi là “tiêu chuẩn vàng” để phân biệt giữa đơn thuần và tiến triển, đánh giá mức độ viêm, hoại tử và xơ hóa. Tuy nhiên, vì đây là thủ thuật xâm lấn nên chỉ được chỉ định khi thật sự cần thiết, đặc biệt trong trường hợp bác sĩ nghi ngờ bệnh đang tiến triển nặng hoặc khi các kết quả chẩn đoán không xâm lấn chưa đủ rõ ràng.

Nên đi khám để chẩn đoán bệnh từ sớm.

Điều trị viêm gan nhiễm mỡ không do rượu

Để điều trị, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các phương pháp sau:

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát và đảo ngược gan nhiễm mỡ không do rượu. Các bác sĩ khuyên người bệnh nên áp dụng chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải (Mediterranean diet) với thực đơn ưu tiên rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên cám, dầu olive, cá giàu omega-3, đồng thời hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường fructose, chất béo bão hòa và đồ ăn chế biến sẵn. Ngoài ra, người bệnh nên giảm khoảng 500 – 1000 kcal mỗi ngày, nhằm đạt mục tiêu giảm cân 7 – 10%, từ đó cải thiện men gan và mô học gan.

Hoạt động thể chất đều đặn

Tập thể dục thường xuyên là chìa khóa giúp giảm mỡ gan và cải thiện chuyển hóa năng lượng. Theo các hướng dẫn y học hiện nay, mỗi người nên tập ít nhất 150 – 200 phút/tuần ở mức độ trung bình như đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe,… hoặc tập kháng lực 2 – 3 buổi/tuần để tăng khối cơ, giảm mỡ nội tạng.

Kiểm soát căng thẳng và giấc ngủ

Ít ai biết rằng stress mạn tính và thiếu ngủ cũng góp phần làm gan nhiễm mỡ nặng hơn. Vì vậy, hãy cố gắng duy trì giấc ngủ đủ 7 – 8 giờ mỗi đêm, tạo thói quen thiền, yoga hoặc hít thở sâu để giảm stress, cải thiện trao đổi chất và hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu.

Kiểm soát bệnh nền liên quan

Gan nhiễm mỡ không do rượu thường đi kèm với đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu hoặc bệnh nội tiết. Nếu không được kiểm soát, các bệnh này sẽ khiến gan tổn thương nặng hơn.
Người bệnh nên theo dõi và điều trị phối hợp cùng bác sĩ chuyên khoa nội tiết và tiêu hóa, tuân thủ phác đồ điều trị, kiểm tra định kỳ để tối ưu hóa kết quả phục hồi gan.
Thuốc điều trị: tuỳ vào mức độ tổn thương gan và các bệnh lý đi kèm.

Người bệnh nên điều chỉnh chế độ ăn uống lành mạnh.

Biện pháp phòng ngừa

Mỗi người cần nên chủ động thay đổi lối sống toàn diện, bằng cách:

• Duy trì trọng lượng hợp lý theo chỉ số BMI
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, ưu tiên giảm đường và chất béo bão hòa.
• Hoạt động thể chất đều đặn
• Ngủ đủ giấc, kiểm soát tốt stress
• Theo dõi chỉ số men gan, siêu âm định kỳ nếu có bệnh nền
• Kiểm soát tốt các bệnh chuyển hóa đi kèm.

Xem thêm:

• Dấu hiệu triệu chứng gan nhiễm mỡ bạn cần biết ngay
• 6 dấu hiệu cảnh báo bạn bị gan nhiễm mỡ

Kết luận

Gan nhiễm mỡ không do rượu tuy diễn tiến âm thầm nhưng lại tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm gan, xơ gan hay thậm chí ung thư gan nếu không được phát hiện và điều trị đúng lúc. Vì vậy, đừng chủ quan với những dấu hiệu bất thường của cơ thể. Mỗi người nên chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ, thực hiện siêu âm và xét nghiệm men gan để phát hiện sớm các vấn đề về gan, đặc biệt là những ai đang thừa cân, mắc tiểu đường, rối loạn mỡ máu hoặc có lối sống ít vận động. Việc can thiệp kịp thời không chỉ giúp bảo vệ lá gan mà còn là cách hiệu quả để giữ gìn sức khỏe lâu dài và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.