Xơ gan do rượu là hệ quả nghiêm trọng từ việc uống rượu vượt mức trong thời gian dài, khi các tổn thương gan dần tích lũy và biến thành sẹo không hồi phục. Trong giai đoạn đầu, bệnh có thể phát triển âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt. Việc kiêng rượu tuyệt đối là nền tảng trong điều trị xơ gan do rượu và cũng là điều kiện tiên quyết để ngăn chặn tổn thương gan tiếp diễn. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về xơ gan do rượu từ cơ chế hình thành, dấu hiệu nhận biết, cách chẩn đoán, cho đến chiến lược điều trị và những khó khăn thực tế khi kiêng rượu.

Tổng quan về xơ gan do rượu

Xơ gan do rượu là tình trạng tổn thương gan mãn tính xảy ra khi bạn lạm dụng rượu bia quá nhiều trong một thời gian dài. Khi bạn tiêu thụ rượu vượt mức trong thời gian dài, gan phải vật lộn để chuyển hóa và đào thải chất độc. Quá trình này kích thích phản ứng viêm và làm mô gan bị tổn thương. Gan cố gắng tái tạo và sửa chữa, nhưng nếu tổn thương liên tục, quá trình sửa chữa lại tạo ra mô sẹo thay vì tế bào gan khỏe mạnh và đó chính là con đường dẫn tới xơ gan.
Quá trình tiến triển thường gồm ba giai đoạn như sau:

• Gan nhiễm mỡ do rượu hoặc do chất béo: Đây là giai đoạn đầu khi chất béo tích tụ nhiều bất thường bên trong các tế bào gan.
• Viêm gan do rượu: Tế bào gan bị viêm, tổn thương. Biện pháp can thiệp như kiêng rượu, dinh dưỡng hợp lý và điều trị nhiễm trùng (nếu có) là rất quan trọng để ngăn chặn tiến triển.
• Xơ gan do rượu: Khi mô sẹo tích tụ nhiều, gan co lại, chức năng suy giảm, và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như tăng áp lực tĩnh mạch cửa, cổ trướng, vỡ tĩnh mạch thực quản…

Bệnh có thể bắt đầu từ bệnh gan nhiễm mỡ sau đó sẽ tiến triển thành viêm gan do rượu và cuối cùng là xơ gan do rượu. Tuy vậy, bạn cũng có thể bị mắc xơ gan do rượu mà chưa có bệnh viêm gan do rượu trước đó. Khi bệnh tiến triển và tế bào gan giảm thì gan sẽ giảm và ngưng hoạt động.
Theo thống kê năm 2019, khoảng 20–25% những người uống rượu lâu dài có nguy cơ mắc xơ gan. Vào năm 2020, người ta ước tính rằng khoảng 1/4 số ca tử vong do xơ gan trên toàn cầu có liên quan đến rượu. 
Viện Nghiên Cứu Quốc Gia về Lạm Dụng Rượu và Nghiện Rượu (NIAAA) định nghĩa việc uống nhiều rượu là tiêu thụ 5 ly trở lên trong một tháng, ít nhất 5 ngày trong tháng đó. Có tới 90% người có thể bị gan nhiễm mỡ trường hợp uống trên 60g/ngày và xơ gan xảy ra ở 30% trường hợp tiêu thụ lâu dài 40g/ngày.

Xơ gan do rượu xảy ra do việc sử dụng rượu kéo dài và quá mức

Triệu chứng xơ gan do rượu

Trước khi những triệu chứng rõ rệt xuất hiện, gan của bạn có thể đã chịu áp lực âm thầm trong nhiều năm. Bệnh xơ gan do rượu thường tiến triển lặng lẽ, và chỉ bộc lộ khi đã ở giai đoạn nặng. Những ai bắt đầu uống rượu từ sớm hoặc uống nhiều trong thời gian dài đặc biệt khi bước vào độ tuổi 50 thường là đối tượng dễ bị ảnh hưởng. Dưới đây là ba giai đoạn chính, cùng các triệu chứng đặc trưng bạn cần lưu ý:

Giai đoạn gan nhiễm mỡ

Đây là bước đầu tiên khi rượu, bệnh thường chưa có các triệu chứng như nếu chủ quan và cứ tiếp tục uống rượu. Sự tích tụ chất béo bên trong tế bào sẽ làm gan phình to, có thể gây tức nhẹ vùng hạ sườn phải. Người bệnh cũng có thể mệt mõi, chán ăn.

Viêm gan do rượu

Đau tức vùng gan (hạ sườn phải) rõ rệt, có khi lan sang phía lưng.
Có thể sốt nhẹ, mệt mỏi kéo dài.

• Buồn nôn, nôn mửa, mất cảm giác ngon miệng.
• Nước tiểu trở nên sẫm màu, da và củng mạc mắt xuất hiện vàng nhẹ.
• Mắt, da có thể vàng dần khi viêm tiến triển.

Xơ gan do rượu

Khi bệnh đã ở giai đoạn xơ, tổn thương trở nên nghiêm trọng, cấu trúc gan không thể phục hồi:

• Áp lực trong tĩnh mạch cửa tăng cao (tăng áp lực cửa).
• Lá lách phình to, đôi khi gây áp lực và khó chịu vùng hạ sườn trái.
• Suy dinh dưỡng kéo dài do hấp thu dinh dưỡng giảm sút.
• Chảy máu tiêu hóa
• Cổ trướng
• Bệnh não do gan
• Suy thận
• Ung thư gan

Ngoài ra, khi bị xơ gan do rượu, bạn có thể dễ bị bầm tím, xuất hiện các đốm đỏ nhỏ ở lòng bàn tay, giảm khả năng tập trung hoặc tinh thần mệt mỏi thường xuyên.

Biến chứng thường gặp của xơ gan do rượu

Xơ gan do rượu khi tiến triển có thể gây xơ gan mất bù:

• Cổ trướng: Đây là biến chứng phổ biến nhất khi xơ gan do rượu tiến tới giai đoạn nặng. Dịch tích tụ trong ổ bụng khiến bụng chướng lên và phù.
• Viêm phúc mạc nhiễm khuẩn nguyên phát: Vkhuẩn xâm nhập vào dịch trong ổ bụng mà không có ổ nhiễm trùng rõ ràng nào trong các cơ quan xung quanh không thấy viêm ruột, thủng tạng, nhưng đã có nhiễm trùng trong dịch bụng.
• Bệnh não gan: Đặc trưng bởi các bất thường về tâm thần kinh.
• Xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa khiến các tĩnh mạch thực quản giãn, dễ vỡ và chảy máu. Dấu hiệu điển hình là nôn ra máu hoặc đại tiện ra phân đen
• Hội chứng gan thận: Suy giảm chức năng thận thứ phát sau xơ gan do rượu, khi các nguyên nhân suy thận khác đã được loại trừ. Bệnh xuất hiện khi thận không còn đáp ứng với các biện pháp thông thường.
• Tràn dịch màng phổi: Nguyên nhân gây tràn dịch như viêm phổi sau khi đã loại trừ các nguyên nhân khác gây tràn dịch màng phổi.
• Các biến chứng ít gặp: Bệnh cơ tim, ung thư biểu mô tế bào gan, bệnh dạ dày do tăng áp lực tĩnh mạch cửa,...

Chính vì thế cần điều trị nguyên nhân và yếu tố làm đẩy nhanh tiến triển đến xơ gan mất bù bao gồm nhiễm trùng hoặc chế độ ăn uống. Nếu không kiểm soát tốt, bạn có thể phải điều trị bằng phương pháp ghép gan.

Vàng da, một trong những biến chứng của xơ gan do rượu.

Nguyên nhân xơ gan do rượu

Xơ gan do rượu hình thành khi gan phải chịu tác động lâu dài của đồ uống có cồn. Nhiều yếu tố như di truyền, cơ địa, môi trường và hệ miễn dịch đều góp phần thúc đẩy quá trình này, nhưng nguyên nhân trực tiếp vẫn là việc lạm dụng rượu trong thời gian dài, dẫn tới rối loạn sử dụng rượu. Gan vốn có khả năng chuyển hóa và dung nạp một lượng nhỏ rượu. Tuy nhiên, khi lượng rượu tiêu thụ vượt quá ngưỡng an toàn, gan sẽ bắt đầu tích tụ mỡ, hình thành giai đoạn gan nhiễm mỡ do rượu.
Nếu việc uống rượu không được kiểm soát, tình trạng này sẽ tiến triển thành viêm gan do rượu. Ở giai đoạn này, các tế bào gan bị viêm và tổn thương nặng hơn. Khi người bệnh tiếp tục duy trì thói quen uống rượu, mô sẹo sẽ hình thành ngày càng nhiều, khiến gan mất dần khả năng tự hồi phục. Khi gan đã bị xơ chứng tỏ gan không thể thực hiện chức năng của mình như sản xuất protein, lọc chất độc ra khỏi máu.

Nguy cơ gây xơ gan do rượu

Có nhiều yếu tố khác nhau có thể khiến bạn dễ mắc xơ gan do rượu ngay khi bạn uống rượu ít.
Lượng rượu và thời gian sử dụng rượu là yếu tố nguy cơ chính gây ra bệnh.
Thiếu enzyme phân hủy rượu: Một số người bẩm sinh thiếu hụt enzyme phân hủy cồn. Tình trạng này thường xuất hiện ở người da trắng hoặc người Mỹ gốc Phi và khiến bệnh xơ gan do rượu khởi phát sớm hơn bình thường, thậm chí ở tuổi rất trẻ.
Béo phì và chế độ ăn nhiều chất béo
Nhiễm viêm gan C: Nhiễm viêm gan siêu vi C cùng với việc uống rượu, người bệnh thường đối mặt với nguy cơ xơ gan do rượu khi còn trẻ và tỷ lệ tử vong.
Phụ nữ dễ mắc bệnh gan liên quan đến rượu hơn nam giới. Nguyên nhân là dạ dày nữ giới chứa ít enzyme phân giải cồn, khiến nồng độ rượu trong máu cao hơn và gan chịu áp lực lớn hơn.

Chẩn đoán bệnh xơ gan do rượu

Bước đầu tiên, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám tổng quát, hỏi chi tiết về thói quen sử dụng rượu bia, tiền sử bệnh lý, chế độ ăn uống và sinh hoạt. Thông tin này giúp đánh giá nguy cơ và định hướng những xét nghiệm cận lâm sàng khác như:

• Xét nghiệm máu: Bao gồm công thức máu, điện giải, kiểm tra khả năng đông máu và đánh giá chức năng gan,...
• Xét nghiệm men gan: Đặc biệt lưu ý chỉ số AST và ALT. Với xơ gan do rượu, AST thường cao gấp đôi ALT.
• Siêu âm gan và đo độ đàn hồi gan: Giúp đánh giá mức độ xơ hóa và ổ bụng.
• Chẩn đoán hình ảnh (CT, MRI): Cung cấp hình ảnh chi tiết cấu trúc gan, từ đó xác định rõ vùng tổn thương
• Sinh thiết gan ngày nay ít được sử dụng.
• Nội soi tiêu hóa trên: Giúp phát hiện búi giãn tĩnh mạch thực quản và dạ dày.

Cách điều trị xơ gan do rượu

Mục tiêu điều trị chính là cai rượu hoàn toàn và nuôi dưỡng, phục hồi sức khỏe gan để ngăn bệnh tiến triển.
Hạn chế uống rượu
Ngừng rượu bia là yếu tố tiên quyết để bảo vệ gan. Việc này không chỉ giúp hạn chế tổn thương mới mà còn tạo điều kiện cho các tế bào gan tái tạo.
Tuy nhiên, với người đã phụ thuộc nặng vào rượu, việc dừng đột ngột có thể gây ra các phản ứng như lo lắng, mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn hoặc kích động. Khi đó, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ cai rượu an toàn, có thể kết hợp thuốc an thần, dịch truyền tĩnh mạch cho đến khi hoàn tất quá trình cai nghiện rượu. Thông thường, sau khoảng 3 tháng kiên trì giảm và ngừng rượu bia, người bệnh sẽ cảm nhận rõ sự cải thiện về sức khỏe gan.

Hạn chế rượu bia là yếu tố quan trọng trong điều trị xơ gan do rượu.

Chăm sóc hỗ trợ (thói quen ăn uống, sinh hoạt)
Người mắc xơ gan do rượu thường thiếu hụt năng lượng, đạm, vitamin và khoáng chất vì nhiều năm lạm dụng cồn khiến cơ thể suy dinh dưỡng. Do đó, chế độ ăn đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, sữa và các sản phẩm từ sữa là lựa chọn lý tưởng, cung cấp cả đạm và năng lượng dễ hấp thu.

Xem thêm: 

• Phác đồ điều trị xơ gan của Bộ Y Tế chi tiết từng bước
• Xơ gan có nguy hiểm không? 5 dấu hiệu cảnh báo sớm
• Xơ gan giai đoạn cuối sống thêm được bao lâu?

Kết luận

Mặc dù xơ gan do rượu có thể được kiểm soát và làm chậm tiến triển nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, nhưng phòng ngừa vẫn là giải pháp tối ưu. Việc chủ động hạn chế hoặc ngừng hoàn toàn bia rượu không chỉ bảo vệ gan khỏi nguy cơ xơ hóa mà còn mang lại lợi ích toàn diện cho tim mạch, hệ tiêu hóa và sức khỏe tổng thể. Duy trì lối sống lành mạnh, dinh dưỡng cân bằng và thăm khám định kỳ chính là chìa khóa giúp bạn và gia đình tránh xa xơ gan do rượu cũng như nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác.