Gan nhiễm mỡ: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Gan nhiễm mỡ hiện là một trong những bệnh lý về gan phổ biến nhất nhưng lại thường bị bỏ qua vì diễn tiến âm thầm, hầu như không có dấu hiệu cảnh báo rõ rệt. Sự chủ quan này có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: từ viêm gan, xơ gan cho đến nguy cơ ung thư gan nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vậy đâu là nguyên nhân khiến gan tích tụ mỡ, những triệu chứng nào bạn cần lưu ý và phương pháp điều trị, phòng ngừa hiệu quả ra sao? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau để bảo vệ sức khỏe lá gan của bạn.

Tìm hiều về gan nhiễm mỡ là gì?

Gan nhiễm mỡ là tình trạng lượng mỡ tích tụ trong gan vượt quá 5% trọng lượng của cơ quan này. Ở giai đoạn đầu, bệnh thường ít gây triệu chứng rõ rệt và không quá nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát kịp thời, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển âm thầm, dẫn đến viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan.

Gan nhiễm mỡ không do rượu hay Nonalcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD)

NAFLD được chia thành hai thể chính:

• Gan nhiễm mỡ đơn giản: Đây là tình trạng mỡ tích tụ trong gan nhưng chưa gây viêm hay tổn thương tế bào gan. Phần lớn người mắc NAFLD thuộc nhóm này và thường không gặp biến chứng nghiêm trọng.
• Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH): Nguy hiểm hơn nhiều so với thể đơn giản, NASH gây viêm và phá hủy tế bào gan. Nếu kéo dài, bệnh có thể dẫn đến xơ hóa, xơ gan và tăng nguy cơ ung thư gan. Thống kê cho thấy khoảng 20% bệnh nhân NAFLD tiến triển thành NASH.

Gan nhiễm mỡ liên quan đến rượu (ALD)

Việc uống rượu thường xuyên khiến mỡ tích tụ trong gan, gây tổn thương tế bào và suy giảm chức năng gan. Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu có thể được cải thiện nếu như người bệnh ngừng sử dụng rượu. Nếu tiếp tục duy trì thói quen uống rượu, ALD có thể diễn tiến qua nhiều mức độ:

• Gan to: Người bệnh cảm thấy đau hoặc khó chịu ở phía trên bên phải của bụng.
• Viêm gan do rượu: Gan sưng viêm gây sốt, buồn nôn, vàng da, vàng mắt và đau bụng.
• Xơ gan do rượu: Mô sẹo hình thành trong gan, dẫn đến cổ trướng (dịch ổ bụng), tăng áp lực tĩnh mạch cửa, xuất huyết tiêu hóa, rối loạn ý thức, lá lách to, suy gan và nguy cơ tử vong cao.

Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu có thể trở nên tồi tệ hơn và trở thành bệnh viêm gan do rượu. Theo thời gian, nó có thể trở thành xơ gan do rượu.

Gan nhiễm mỡ có thể gây ra ung thư

Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ

Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp mà bạn không nên bỏ qua:

• Đồ uống có cồn: Rượu bia và các loại đồ uống có cồn chính là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến gan nhiễm mỡ. Việc lạm dụng rượu bia khiến tế bào gan bị tổn thương, làm giảm khả năng chuyển hóa mỡ, từ đó lượng mỡ tích tụ ngày càng nhiều và gây viêm gan, xơ gan nếu không được kiểm soát.
• Béo phì: Những người thừa cân, béo phì có nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ cao hơn hẳn so với người có cân nặng bình thường. Khi cơ thể nạp quá nhiều chất béo, gan phải hoạt động liên tục và dễ dẫn đến tình trạng mỡ dư thừa tích tụ.
• Mỡ máu cao: Lipid trong máu tăng cao, lượng cholesterol dư thừa đi qua gan nhiều hơn khả năng chuyển hóa. Sự ứ đọng mỡ này dần dần khiến gan bị quá tải, tạo điều kiện cho gan nhiễm mỡ hình thành.
• Tiểu đường: Bản chất của bệnh tiểu đường là rối loạn chuyển hóa gluco, đường huyết cao sẽ tạo thành lớp phủ làm gan mất đi chức năng chuyển hóa cholesterol. Lâu ngày, cholesterol tích tụ trong gan dẫn đến gan nhiễm mỡ.
• Sụt cân quá nhanh: Giảm cân đột ngột hoặc ăn kiêng khắc nghiệt có thể làm cơ thể thiếu hụt apolipoprotein. Khi đó, triglyceride không được chuyển hóa sẽ tồn đọng trong gan, gây thừa mỡ trong gan.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc điều trị mỡ máu, lao phổi hay các bệnh mạn tính khác có thể gây tác dụng phụ làm tổn thương gan, dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ.

Triệu chứng gan nhiễm mỡ

Những dấu hiệu thường gặp của gan nhiễm mỡ

Ở giai đoạn đầu, nhiều người gần như không có biểu hiện rõ rệt. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, một số triệu chứng có thể xuất hiện như:

• Đau bụng: Đặc biệt là ở vùng bụng trên bên phải, nơi gan nằm. Cảm giác đau hoặc tức nhẹ thường tăng lên khi vận động mạnh hoặc sau bữa ăn nhiều dầu mỡ.
• Mệt mỏi: Cơ thể luôn cảm thấy uể oải, thiếu năng lượng dù nghỉ ngơi đầy đủ có thể là một triệu chứng phổ biến của bệnh gan nhiễm mỡ.
• Sưng phù: Tích tụ dịch trong ổ bụng hoặc chi dưới gây phù nề, đặc biệt ở mắt cá chân và bàn chân.
• Vàng da, vàng mắt: Khi gan bị tổn thương, khả năng chuyển hóa bilirubin giảm, dẫn đến hiện tượng da và củng mạc mắt ngả vàng.

Triệu chứng ở các thể bệnh đặc biệt
Gan nhiễm mỡ được chia thành nhiều thể, trong đó:
Gan nhiễm mỡ do rượu (ALD) và gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Thường hầu như không có biểu hiện rõ. Một số người chỉ cảm thấy mệt mỏi nhẹ hoặc hơi đau vùng gan.
Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH) hoặc xơ gan: Dấu hiệu trở nên nghiêm trọng hơn, gồm:

• Bụng sưng to (cổ trướng).
• Giãn các mạch máu nhỏ dưới da.
• Nam giới có thể xuất hiện hiện tượng vú to.
• Lòng bàn tay đỏ bất thường.
• Da và mắt vàng rõ rệt.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ALD
Dưới đây là những yếu tố nguy cơ đã được các chuyên gia y tế ghi nhận, chia theo từng nhóm nguyên nhân:
Viêm gan siêu vi mạn tính, đặc biệt là viêm gan C, béo phì hoặc suy dinh dưỡng, khả năng mắc bệnh theo di truyền, người Mỹ gốc Phi hoặc nam gốc Tây Ban Nha, lớn tuổi. 
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc NAFLD hoặc NASH gồm:
Thừa cân, béo phì, kháng insulin hoặc tiểu đường type 2, mức chất béo trung tính cao hoặc cholesterol "xấu" (LDL) hoặc mức cholesterol "tốt" (HDL) thấp, tuổi tác, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) và ngưng thở khi ngủ, tuyến giáp kém hoạt động (suy giáp), tuyến yên kém hoạt động (suy tuyến yên), suy dinh dưỡng hoặc giảm cân quá nhanh, tiếp xúc với hóa chất độc hại, hội chứng chuyển hóa bao gồm (vòng eo lớn, huyết áp cao, đường huyết cao và rối loạn mỡ máu).

Lạm dụng rượu bia quá nhiều có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ

Phương pháp chẩn đoán gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ hầu như không bộc lộ triệu chứng rõ rệt trong giai đoạn đầu. Để đưa ra kết luận chính xác, bác sĩ cần thực hiện một quy trình chẩn đoán bài bản, kết hợp nhiều kỹ thuật chuyên sâu.
Bước đầu tiên, bác sĩ sẽ trao đổi chi tiết về các biểu hiện bất thường, tiền sử bệnh lý liên quan và đặc biệt là thói quen sử dụng rượu bia. Việc này giúp xác định nguyên nhân gan nhiễm mỡ có xuất phát từ rượu hay các yếu tố khác như rối loạn chuyển hóa, thừa cân hay chế độ ăn uống không hợp lý.
Thêm vào đó, bác sĩ sẽ áp dụng các phương pháp hỗ trợ chẩn đoán gan nhiễm mỡ như sau:

• Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu được chỉ định để đánh giá hoạt động của gan. Bác sĩ sẽ kiểm tra các chỉ số men gan như ALT, AST, ALP, GGT cùng những xét nghiệm chức năng gan khác gồm albumin, globulin và thời gian prothrombin (PT). Trong một số trường hợp, người bệnh có thể cần xét nghiệm đường huyết, lipid máu (cholesterol toàn phần, HDL, LDL, triglyceride) hoặc các chỉ số chuyên sâu như Apoprotein A (ApoA) và Apoprotein B (ApoB).
• Chẩn đoán hình ảnh: Gồm siêu âm bụng, chụp CT, chụp MRI hoặc Fibroscan. Kết quả giúp bác sĩ xác định mức độ tích tụ mỡ cũng như đánh giá tình trạng xơ hóa gan nếu có.
• Sinh thiết gan: Trong những trường hợp cần xác định chính xác mức độ tổn thương, sinh thiết gan là phương pháp mang lại độ tin cậy cao nhất. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô gan nhỏ để phân tích, đặc biệt khi các xét nghiệm máu và hình ảnh học chưa đưa ra kết luận rõ ràng.

Điều trị bệnh gan nhiễm mỡ

Hiện nay, gan nhiễm mỡ vẫn chưa có thuốc đặc trị hoàn toàn. Tuy nhiên, tin vui là người bệnh có thể kiểm soát và cải thiện đáng kể tình trạng mỡ trong gan, giảm viêm cũng như ngăn ngừa biến chứng bằng việc điều chỉnh lối sống và tuân thủ phác đồ của bác sĩ.
Điều trị gan nhiễm mỡ do rượu: Nếu nguyên nhân xuất phát từ rượu bia, điều quan trọng nhất là ngừng uống rượu ngay lập tức. Kết hợp với chế độ ăn uống cân bằng, nhiều rau xanh, hạn chế chất béo xấu và bổ sung đủ nước lọc.
Điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu: Bác sĩ sẽ đưa ra hướng dẫn cụ thể tùy theo tình trạng của từng người. Hướng điều trị có thể là giảm cân, tăng cường tập thể thao, thay đổi chế độ dinh dưỡng…
Ngoài ra, người bệnh cần theo dõi định kỳ bằng:

• Xét nghiệm men gan mỗi 6–12 tháng.
• Siêu âm gan định kỳ để đánh giá lượng mỡ, phát hiện sớm xơ gan hay ung thư gan.
• Trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định MRI hoặc các phương pháp chuyên sâu khác nhằm xác định mức độ xơ hóa gan.

Nếu gan nhiễm mỡ đã chuyển sang giai đoạn nặng, bác sĩ có thể kê thêm thuốc điều trị hỗ trợ. Trường hợp xấu nhất khi gan suy kiệt và mất chức năng ghép gan là giải pháp cuối cùng giúp duy trì sự sống.

Phòng ngừa gan nhiễm mỡ hiệu quả

Dưới đây là những phương pháp phòng ngừa gan nhiễm mỡ bạn có thể tham khảo:
Để ngăn ngừa ALD

• Uống rượu bia có chừng mực: Phụ nữ và nam giới trên 65 tuổi chỉ nên uống tối đa 1 ly mỗi ngày, trong khi nam giới trẻ hơn có thể uống không quá 2 ly.
• Bảo vệ bản thân khỏi bệnh viêm gan C: Cần chủ động phòng tránh viêm gan C vì khi nhiễm virus này có thể gan sẽ bị xơ gan nếu như bạn uống rượu.
• Kiểm tra trước khi bạn trộn thuốc và rượu: Trước khi dùng thuốc kèm rượu, hãy hỏi ý kiến bác sĩ. Một số loại thuốc, đặc biệt là acetaminophen, có thể gây hại cho gan khi uống cùng đồ uống có cồn.

Đối với NAFLD và NASH

• Ăn thức ăn tốt cho sức khỏe: Xây dựng thực đơn giàu thực vật, nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và bổ sung chất béo lành mạnh từ các nguồn như dầu ô liu hay quả bơ.
• Giữ cân nặng hợp lý: Giảm cân nếu cần.
• Thể dục: Tập thể dục hầu hết các ngày trong tuần, ít nhất 30 phút mỗi ngày.

Tập thể dục và thay đổi chế độ ăn là giải pháp hiệu quả để phòng ngừa gan nhiễm mỡ.

Kết luận

Tóm lại, việc hiểu rõ gan nhiễm mỡ là gì, nguyên nhân và cách phòng ngừa đóng vai trò vô cùng quan trọng trong bảo vệ sức khỏe. Chủ động kiểm tra định kỳ và nhận biết dấu hiệu sớm giúp quá trình điều trị đạt hiệu quả cao, hạn chế biến chứng nguy hiểm. Hãy xây dựng lối sống lành mạnh ngay hôm nay để lá gan luôn khỏe mạnh và phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ một cách bền vững.